Orgelgeschiedenis (2)
Rond 1970 wist niemand in Kekerdom meer dat het kerkje een orgel van het beroemde orgelgeslacht Smits bevatte totdat het dagblad De Gelderlander op 20 oktober 1975 kopte: Leden orgelkring ontdekken Smitsorgel in Kekerdom. Het dagblad vervolgde met: “Twee leden van de Nijmeegse orgelkring en een lid van het Monumentencomité uit Ubbergen hebben, nadat ze door de Beekse organist Toon Voskuilen op het spoor waren gezet in de St. Laurentiuskerk in Kekerdom een compleet Smitsorgel ontdekt. Het orgel dateert vermoedelijk uit 1865 en is afkomstig van de werkplaats van de gebroeders Smits uit Reek in Brabant.”
De eerste die zich realiseerde dat het orgel in de Kekerdomse kerk weleens iets bijzonders zou kunnen zijn, was de organist van de Beekse St. Bartholomeuskerk Toon Vermeulen, die tijdens een uitwisseling tussen de Beekse en Kekerdomse koren het voor hem onbekende orgel moest bespelen. Hij herkende het aan het wat melancholieke geluid van de fluiten waar de Smitsorgels beroemd om waren. De orgelkenners ontdekten ook dat het Kekerdomse orgel een prachtig trompetregister bevatte. Hoewel het binnenste van het orgel een gedegen indruk maakte, werd tevens geconstateerd dat het orgel dringend aan restauratie toe was. Met behulp van Ton Gijsberts, de toenmalige voorzitter van het Ubbergse Monumentencomité, wendde het kerkbestuur van de St. Laurentiusparochie zich tot de Rijksdienst voor de Monumentenzorg om financiële ondersteuning voor de broodnodige restauratie, waarvan de kosten begroot werden op f. 215.851,50.
Op 21 augustus 1980 deelde de toenmalige Staatsecretaris van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk in een schrijven aan het kerkbestuur mee bereid te zijn in de kosten voor de restauratie van het orgel een subsidie van 50%, zijnde F. 107.926,- te willen verlenen.
De restauratie werd in het kader van een totale kerkrestauratie uitgevoerd door de orgelmakers Gebrs. Vermeulen te Weert en in het voorjaar 1982 voltooid. Het orgel werd nu weer, zoals oorspronkelijk het geval was, in de balustrade geplaatst. Neogotische toevoegingen aan de orgelkast werden verwijderd en de verbindingen tussen de grote pijptorens hersteld. Vanwege de slechte toestand van de oude frontpijpen -uit lood, ouder en nieuwer zink en uit hout vervaardigd- werd gekozen voor geheel nieuw frontpijpwerk.
Dit bleek in 2015 gerestaureerd te moeten worden, omdat bij de laatste restauratie een verkeerde samenstelling van materialen is gebruikt. In 1981-1982 werden ook windladen en mechaniek, klaviatuur en pijpwerk waar nodig naar voorbeelden van Smits gerestaureerd of nieuw vervaardigd.
Orgelgeschiedenis (1)
Op zeven september 2015 is het 150 jaar geleden dat in het kerkje van Kekerdom een nieuw orgel werd geplaatst van de gerenommeerde orgelbouwers Smits uit Reek. Een heel bijzonder orgel, al was iedereen dat vergeten. Het was bij de grote restauratie in 1982 een hele ontdekking toen in het orgel een met potlood geschreven inscriptie werd aangetroffen:
W.J. Smits orgelmaker 1865
De familie Smits heeft ongeveer 100 orgels gebouwd en hun klank wordt tot de mooiste van Europa gerekend.
Het orgel van Kekerdom werd niet helemaal nieuw gebouwd want er werden ook delen van het oude orgel uit de 18e eeuw gebruikt. Het orgel was nauwelijks geplaatst toen op zaterdag 13 juli 1872 de toren door de bliksem werd getroffen. Hij brandde geheel uit, waarbij de klokken smolten en ook het dak van de kerk en het orgel schade opliepen, vooral de windvoorziening.
De orgelmakers Smits vervaardigden in het volgende jaar nieuwe balgen. Bij de restauratie van de brandschade werd ook het koor vergroot tot vóór het orgel, waardoor de orgelkast niet meer in, maar achter de koorbalustrade kwam te staan.
Bij de restauratie van 1982 werd de oorspronkelijke situatie hersteld en werd het orgel weer in het front geplaatst. Het uitwendige van het orgel heeft hierbij een metamorfose ondergaan. Na verwijdering van de neogotische balustrade is de oude borstwering gereconstrueerd aan de hand van contouren die in het oude verfwerk zijn aangetroffen. Daardoor is het orgel nu weer in zijn geheel zichtbaar, compleet met onderfront.
Verder is het vermelden waard dat pastoor Eric Smits afstamt van de beroemde orgelbouwers. Bij de nagelaten paperassen van zijn moeder trof hij pas de volgende notitie aan: ”Orgelbouwer F.C. Smits is een latere nakomeling van Johannes Gerardus Smits, geb. in 1659 te Erp waarvan wij eveneens afstammen”. (F.C. Smits is de eerste orgelbouwer en de vader van W.J. Smits)
Ligging
De kerk van Kekerdom heeft een unieke ligging. Het is het enige buitendijks gelegen kerkje in Nederland. Het ligt op een rivierduin en lag daar al eeuwen voordat er in de 17e eeuw een dijk tussen kerk en dorp werd aangelegd om de rivier de Waal bij hoogwater meer ruimte te geven en overstromingen verderop in het land te voorkomen.
De kerk ligt aan de toegangsweg naar de Kekerdomse Ward en de Millingerwaard, delen van één van de mooiste natuurgebieden in Nederland: de Gelderse Poort - niet voor niets gepromoveerd tot Nationaal Landschap. Duizenden hectaren land zijn hier de afgelopen decennia teruggegeven aan de natuur.
Bij Kekerdom kronkelt de rivier weer als vanouds door het lage land. Dit is goed voor de veiligheid van de omwonenden: hoogwater vindt zijn weg op een natuurlijke manier en overstromingen worden door de rivier meer ruimte te geven voorkomen.
Bovendien is er prachtige natuur ontstaan. Overal zie je plassen, moerassen en ruige bosjes, ooijbos, stuwwallen en glooiingen, ruigtes en trilveen, dijkjes en akkers. Een typisch Nederlands rivierlandschap.
Het is een verrassend veelzijdig achterland, dat ongewoon rijk is aan planten- en diersoorten. Én aan goedmoedig rondscharrelend 'wild': koninkspaarden en gallowayrunderen.
Er is kortom wat moois te ontdekken en te beleven.
Gallowayrunderen (links) en het Colenbranderbos (rechts)
Het Smits-orgel
Het orgel in de kerk van Kekerdom is in 1865 opgeleverd door de befaamde orgelbouwers Smits uit Reek. Bij de laatste restauratie werd een potloodinscriptie in het orgel gevonden “W.J. Smits orgelmaker 1865”.
Het orgel was niet geheel nieuw: de orgelbouwers gebruikten van het oude orgel de kast met frontpijpen en pijpwerk voor enige registers.
Toen in 1872 de bliksem in de toren sloeg, liep het orgel ook schade op vooral aan de windvoorziening. Bij de restauratie door de orgelmakers Smits kwam de orgelkast niet meer in maar achter de koorbalustrade te staan.
In 1897 en in 1916 werden grote herstelwerkzaamheden aan het orgel verricht door J. Winkels, orgelmaker te Boxmeer. In de periode 1944/5 leed het orgel schade door oorlogshandelingen. Een aantal frontpijpen en diverse binnenpijpen waren onherstelbaar beschadigd. Reparaties werden uitgevoerd door de Gebr. Vermeulen te Weert.
In 1976 bleek het orgel door slijtage en door de invloed van de verwarming in slechte staat geraakt. Het restauratieplan werd uitgevoerd door de firma Vermeulen uit Weert. De restauratie van kerk en orgel is in het voorjaar van 1982 voltooid.
Het uitwendige van het orgel heeft een complete metamorfose ondergaan. Na verwijdering van de neogotische balustrade is de oude borstwering gereconstrueerd aan de hand van aangetroffen contouren in het oude verfwerk zodat het orgel weer, compleet met onderfront, in zijn geheel zichtbaar is geworden. Gekozen werd voor geheel nieuw frontpijpwerk. Windladen en mechaniek, claviatuur en pijpwerk zijn, zo nodig, naar voorbeelden van Smits gerestaureerd of nieuw vervaardigd. Voor het pijpwerk stonden Smits-orgels in Schijndel en Ravenstein model. Ondanks verschillen in bouwtijd presenteert het orgel zich visueel en qua klank als een prachtige eenheid en vormt het een schitterende afsluiting van het koor.
St. Cecilia, die met een muziekinstrument in het midden van de oude balustrade zat, is in het midden het van nieuwe houten altaar opgenomen.
Ontleend aan J.J. Van der Harst in Sint-Laurentiuskerk in Kekerdom, gepubliceerd na de restauratie van 1981-1982.
